Otwarta i zamknięta przyszwa.
Czy te określenia są poprawne?

Związki frazeologiczne: zamknięta przyszwa i otwarta przyszwa, są stosunkowo młode. W tradycyjnym szewstwie nie były używane, pojawiły się wraz z upowszechnieniem się masowej produkcji butów. Kiedy? Nie potrafię ich narodzin umiejscowić w czasie. Ja zetknąłem się z nimi po raz pierwszy około 10 lat temu, na forum But w butonierce. A może było to jeszcze forum Bespoke.pl, które dopiero później zmieniło nazwę i administratora – nie pamiętam. Z całą pewnością zamknięta i otwarta przyszwa były już wówczas zadomowione w języku polskim i używane w kręgu osób zainteresowanych klasycznym męskim obuwiem. Był to wówczas krąg niewielki, ale bardzo opiniotwórczy, a dzięki wspomnianemu forum uzyskał bardzo duży wpływ na kształtowanie świadomości modowej polskich mężczyzn. Później rolę tę częściowo przejęły blogi, ale forum cały czas pozostaje ważnym elementem naszego modowego krajobrazu.

Dziś wszyscy to już wiedzą ale dla porządku przypomnę, że wśród wielu typów eleganckiego męskiego obuwia, najważniejsze są dwa: wiedenki zwane też oksfordami oraz angielki zwane derbami. Różni je stopień formalności (wiedenki są bardziej formalne od angielek) oraz sposób szycia cholewki. W wiedenkach (oksfordach) – kwatery (czyli te fragmenty cholewki, w których są dziurki służące do przewleczenia sznurówek) są wszyte pod spód przedniej części cholewki zwanej przyszwą, w angielkach (derbach) – kwatery są naszyte na wierzch przyszwy. Buty z kwaterami wszytymi pod spód przyszwy zostały nazwane butami z zamkniętą przyszwą, zaś buty z kwaterami naszytymi na wierzch przyszwy – butami z otwartą przyszwą.

otwarta przyszwa

Do stworzenia infografiki wykorzystałem zdjęcia butów Shoepassion.

Wszystko co napisałem powyżej wydaje się klarowne; skąd więc pytanie w tytule o poprawność nazewnictwa? Stąd, że w ostatnich latach pojawiło się wiele głosów kwestionujących tę poprawność. Argumentem jest fakt, że określenia: otwarta i zamknięta przyszwa nie były używane w tradycyjnym szewstwie, ergo – są błędne. To zupełnie tak, jakby ktoś kwestionował poprawność słowa „samochód” argumentując, że przecież od początku ery motoryzacji, aż do lat dwudziestych-trzydziestych ubiegłego wieku używano w Polsce wyłącznie słowa „automobil” dla określenia pojazdu z własnym napędem, poruszającego się po drogach. „Samochód” pojawił dopiero w okresie międzywojennym, kiedy to ogłoszono konkurs na słowo mające zastąpić „automobil”. Samochód wygrał o włos z samojedziem 🙂 Przyjął się i wyparł automobil. W przypadku zamkniętej lub otwartej przyszwy sprawa jest jeszcze bardziej oczywista, ponieważ te nowe określenia nie wyparły żadnych starych, tylko wypełniły pustkę.

Ale muszę przyznać, że ktoś kto wymyślił zamkniętą i otwartą przyszwę, mógł był się trochę bardziej postarać. Określenia: zamknięte lub otwarte kwatery, wydają się najbardziej logiczne, a przy tym zgodne z nazewnictwem w innych językach (ang.: open/closed lacing, niem.: offene/geschlossene Schnürung). Nawet zamknięta lub otwarta obłożyna byłaby lepsza. Ale zaproponował otwartą/zamkniętą przyszwę i to się przyjęło. Czy dziś należy z tym walczyć w imię niezgodności z tradycją (i ew. z logiką)? Zresztą znów narzuca się analogia z samochodem, która to nazwa jest również mało logiczna: przecież pojazd nie chodzi lecz jeździ! Toż przecież „samojedź” byłby bardziej na miejscu. Jakoś nie ma dziś mądrali proponujących rezygnację ze słowa samochód i zastąpienie go tradycyjnym automobilem, albo przynajmniej samojedziem. A osób twierdzących, że określenia zamknięta i otwarta przyszwa są niepoprawne i używają ich tylko amatorzy nie znający się na rzeczy – jest co niemiara. Niedawno pod jednym z wpisów, w którym użyłem frazy: „buty z zamkniętą przyszwą”, pewien czytelnik w protekcjonalnym tonie napisał: Ojej, ciągle pokutują te “zamknięte przyszwy”! 🙂

Na pytanie postawione w tytule wpisu, odpowiadam jednoznacznie: tak, określenia: otwarta przyszwa i zamknięta przyszwa, są poprawne. Rzecz jasna jeśli się komuś nie podobają, to nie musi ich używać. I zamiast mówić: buty z otwartą przyszwą może mówić: buty z kwaterami naszytymi na wierzch przyszwy. I myślę, że ostatnie zdanie wyjaśnia, dlaczego określenia będące bohaterami dzisiejszego wpisu – przyjęły się i weszły do języka. Bo ten język znacznie upraszczają! A na koniec: przykłady kilku par butów z otwartą i z zamkniętą przyszwą.

otwarta przyszwa

Otwarta przyszwa: angielki marki Othello.

otwarta przyszwa

Zamknięta przyszwa: wiedenki marki Shoepassion, ręcznie patynowane.

otwarta przyszwa

Otwarta przyszwa: angielki marki Delavé.

otwarta przyszwa

Zamknięta przyszwa: wiedenki-brogsy marki Shoepassion.

otwarta przyszwa

Ani otwarta, ani zamknięta przyszwa, czyli lotniki z pracowni Jan Kielman. Ale zaraz, zaraz! Dlaczego lotniki, a nie jednokrójki?

8 komentarzy

  1. Rumcajs 14/09/2021
    • Jan Adamski 14/09/2021
  2. Hormizdas 14/09/2021
    • Jan Adamski 15/09/2021
  3. Grey Eagle 17/09/2021
    • Jan Adamski 17/09/2021
    • Szymon 30/03/2022
  4. Chris 30/09/2021

Dodaj komentarz