Trencz: z okopów do świata wielkiej mody

Tytuł wpisu powinien w zasadzie brzmieć: Trencz: z okopów, przez kino, do świata wielkiej mody. Bowiem rola kina w popularyzacji trencza – zarówno jego męskiej jak i damskiej odmiany – jest ogromna i chyba nie ma sobie równych w przypadku żadnego innego składnika garderoby.

Kluczem do sukcesu trencza była jego nieprzemakalność. Uroda – chociaż bezdyskusyjna – miała mniejsze znaczenie w pierwszym okresie jego obecności na rynku. Trzeba pamiętać, że nieprzemakalność tkanin to stosunkowo młody wynalazek, chociaż próby na tym polu trwały mniej więcej od początku XIX wieku. Dopiero jednak w roku 1853, pewnemu krawcowi z Londynu, o nazwisku John Emary, udało się stworzyć technologię pokrywania wełny warstewką gumy, co dało pełną nieprzemakalność. Wynalazca nadał tkaninie nazwę Aquascutum i zaczął szyć nieprzemakalne płaszcze. Były one ciężkie oraz wydzielały niezbyt miły zapach, mimo to John Emary odniósł wielki sukces, gdyż pokaźną liczbę płaszczy zamówiła u niego brytyjska armia, która wyposażała w nie oficerów w wojnie krymskiej (1853-1856). Później płaszcze były udoskonalane i były używane przez brytyjskich żołnierzy w I Wojnie Światowej.

Jednak prawdziwa historia trencza zaczyna się dopiero w roku 1900, gdy brytyjski rząd (a konkretnie British War Office) zwrócił się do firmy Burberry z prośbą o zaprojektowanie i wykonanie lekkiego, nieprzemakalnego płaszcza wojskowego, który miał zastąpić ciężkie płaszcze Aquascutum. Marka Burberry była już wtedy dość znana dzięki przełomowemu wynalazkowi jej właściciela – Thomasa Burberry’ego, który w roku 1879 wymyślił, a w roku 1888 opatentował, gabardynę. I zaczął szyć z niej nieprzemakalne płaszcze.

Gabardyna to tkanina średniej grubości, tkana bardzo ścisłym splotem skośnym, mocna i wytrzymała a przy tym relatywnie lekka. Najczęściej jest tkana z wełny lub bawełny, ale bywa też z innych włókien naturalnych lub sztucznych. Gabardyna Burberry’ego była tkana z bawełny egipskiej i do dziś klasyczny trencz jest uszyty tylko i wyłącznie z gabardyny bawełnianej – chociaż już niekoniecznie musi to być bawełna egipska. O wielkim sukcesie gabardyny zadecydowały jej dwie cechy, pozornie ze sobą sprzeczne: nieprzemakalność i oddychalność. Żeby zrozumieć jak wielkim przełomem to było, wystarczy sobie uświadomić, że gumowana wełna stosowana wcześniej na nieprzemakalne płaszcze, była całkowicie nieprzepuszczalna dla powietrza i pary wodnej. Owszem, chroniła przed deszczem, ale przemoknąć w nich można było od środka – od potu.

Pierwsze trencze (nie miały wtedy jeszcze swojej charakterystycznej nazwy) były szyte jako płaszcze wyłącznie wojskowe, w dodatku oficerskie. W armii brytyjskiej nie wchodziły w skład umundurowania, lecz były „zalecane” dla oficerów, którzy musieli je kupić własnym sumptem. Ale były płaszczami tak udanymi i funkcjonalnymi i tak dobrze chroniły przed deszczem i wiatrem, że stały się dość powszechne w okresie I Wojny Światowej. Początkowo były szyte wyłącznie w kolorze beżowym, później doszły inne kolory; typowe dla poszczególnych rodzajów wojsk. Jako płaszcze wojskowe miały pewne elementy typowo mundurowe lub ułatwiające frontowe życie, które to elementy przeszły później – wraz z płaszczami – do cywila i dziś stanowią specyficzne wyróżniki.

Charakterystyczne elementy niewidoczne na infografice powyżej to: dodatkowy karczek (często zapinany na guzik) umożliwiający skapywanie kropel deszczu zamiast ich spływania po płaszczu, oraz głębokie rozcięcie (szlic) zapewniające większą swobodę ruchów. Jednak – co ważne – szlic nie jest otwarty, lecz ma od środka klinową wstawkę, która zabezpiecza przed podwiewaniem. Szlic można zapiąć na guzik położony mniej więcej w połowie jego długości, jeśli akurat nie wykonuje się forsownego marszu lub podejścia po stromym zboczu. Czyli zawsze – patrząc z punktu widzenia przeciętnego użytkownika. Tym niemniej ten drobny wojskowy akcent dodaje płaszczowi stylowości. Podobnie jak jeszcze inny akcent – niewidoczny, bo schowany pod paskiem. Otóż klasyczny trencz ma specjalny system zabezpieczający przed niekontrolowanym przesuwaniem się paska. Nie będę go opisywał; sprawę powinno wyjaśnić jedno ze zdjęć z trenczowej sesji.

Wspomniałem, że pierwsze trencze nie miały jeszcze swojej nazwy – były to po prostu płaszcze wojskowe. Nazwa zrodziła się jednak dość szybko i całkowicie spontanicznie: angielskie słowo trench znaczy po prostu okop, a przecież w czasie I Wojny Światowej okopy były dla żołnierzy domem przez długie miesiące a nawet lata. Zatem na beżowe, oficerskie płaszcze mówili: okopy. Ciekawe, że gdy pierwsze trencze dotarły do Polski (pisarka Halina Krahelska wspomina, że wraz z mężem mieli na sobie „tak zwane” trencze, gdy w roku 1918 wracali do Warszawy z Odessy), od razu używano spolszczonej pisowni, co jest pewnym ewenementem. Pamiętamy przecież, że zanim dżinsy stały się u nas dżinsami, to przez wiele lat były jeansami. A inne zapożyczenie: casual dopiero zaczyna być zastępowane przez każual – budząc zresztą spore emocje. A trencz nigdy nie był trenchem – tylko od razu: trenczem.

Cywilna kariera trenczy rozwijała się równolegle z wojskową. Ich zalety docenili słynni podróżnicy, którym przyszło się zmagać z niesprzyjającą aurą. W swoich słynnych wyprawach polarnych używali trencza m.in. Roald Amundsen (1911) i Ernest Shackleton (1914). Po I Wojnie Światowej trencze były chętnie noszone przez cywili, jednak o wielkiej ich popularności nie można było jeszcze wtedy mówić. Ta eksplodowała dopiero po II Wojnie Światowej, a do tej eksplozji w ogromnym stopniu przyczyniło się kino.

Trencz pojawiał się w bardzo wielu filmach (i pojawia się do dzisiaj), ale odnotować trzeba przede wszystkim dwa, które spowodowały istną trenczomanię. Pierwszy to Casablanca (1942) w reżyserii Michaela Curtiza, z Humphreyem Bogartem i Ingrid Bergman w rolach głównych (trenczomania męska), drugi to Śniadanie u Tiffany’ego (1961) w reżyserii Blake’a Edwardsa, z Audrey Hepburn i Georgem Peppardem w rolach głównych (trenczomania kobieca). Później pozycja trencza została ugruntowana za sprawą takich m.in. filmów jak: seria Różowej pantery (1963 – 1982) z Peterem Sellersem i Blade Runner (1982) z Harrisonem Fordem (trencz męski) czy Sprawa Kramerów (1979) z Meryl Streep (trencz damski).

Gdyby dziś – w Polsce A.D. 2022 – ktoś wymarzył sobie zakup klasycznego trencza, to może mieć z tym kłopoty. Bo wprawdzie płaszczy noszących dumną nazwę: trencz jest co niemiara, ale w przytłaczającej większości są to produkty trenczopodobne. Z jakichś powodów marki odzieżowe unikają klasycznych rozwiązań, zastępując je swoimi pomysłami, które w ich mniemaniu mają trencze: unowocześnić, ulepszyć, uatrakcyjnić, potanić i co tam jeszcze sobie wymyślą. W przechodzeniu od trenczy do produktów trenczopodobnych można wyróżnić kilka kroków, które wymieniam w ramce poniżej.

Oczywiście trencze absolutnie klasyczne, lub wyczerpujące nie więcej niż 1 – 2 kroki z powyższej ramki, też się zdarzają. Ja kupiłem niedawno taki trencz w sklepie Zack Roman i jestem nim zachwycony. Oprócz wszystkich klasycznych elementów (może tylko poza wzdłużnymi przeszyciami paska), ma on jeszcze jeden bardzo przydatny element, mianowicie podpinkę ocieplającą przypinaną na guziki. Nie wspomniałem o tym we wcześniejszych rozważaniach, ale trencz ma jedną istotną wadę: słabo chroni przed chłodem. Podpinka, którą można przypiąć lub odpiąć w zależności od pogody, jest rozwiązaniem bardzo praktycznym.

Trencz jest w zasadzie płaszczem o charakterze niezobowiązującym, ale z powodzeniem można go połączyć z elegancką stylizacją – nawet wieczorową (ale ze smokingiem – już nie). Ja poszedłem właśnie w tym kierunku i założyłem trencz na dwurzędowy, granatowy garnitur z mojej kolekcji dla eGARNITUR. Buty ze skórzanej plecionki pochodzą od marki Meka, a koszula i szalik od Emenuela Berga. Kapelusz to produkt marki Polkap. Sesja zdjęciowa miała miejsce w okolicy i we wnętrzu biurowca Skyliner w Warszawie, autorką zdjęć jest Małgorzata Adamska. Na zdjęciach płaszcz zmienia trochę kolor w zależności od oświetlenia więc dodam, że pierwsze zdjęcie poniżej oddaje rzeczywisty kolor najlepiej.