Kołnierzyki koszuli: od cesarskiego do włoskiego

Bez dużej przesady można powiedzieć, że koszula jest stara jak świat, bowiem dość powszechnie uważa się, że pierwowzorem koszul były tuniki noszone przez koczownicze ludy Azji Środkowej, przejęte później przez Sumerów i Babilończyków, a w dalszej kolejności przez starożytnych Egipcjan. Jednak trzeba było tysięcy lat, żeby koszule przestały być bielizną, a stały się eksponowanymi elementami eleganckiego ubioru. Żeby tak się stało, musiały zostać wyposażone w ozdobne kołnierzyki i mankiety. Jeszcze w połowie XIX wieku, Magazyn Mód czyli dziennik przyjemnych wiadomości (wydawany w latach 1835 – 1859 w Warszawie) odnotowywał w jednym ze swoich artykułów: Największą, a bez wątpienia i najwłaściwszą dla mężczyzny elegancyą, jest czysta i starannie utrzymana bielizna. Braku jej nie zastąpi choćby najwykwintniejsze zewnętrzne ubranie. Koszula stanowi fundament męskiego ubrania. Warto też wiedzieć, że dopiero w roku 1871 londyńska firma Brown Davis & Co. wypuściła na rynek pierwszą koszulę zapinaną na guziki; wcześniejsze – były zakładane przez głowę.

W wieku XIX i pierwszych dekadach wieku XX, kołnierzyki eleganckich koszul garniturowych były odpinane, co sprzyjało zachowaniu bieliźnianego charakteru samych koszul. Forma koszuli jaką znamy obecnie, wykształciła się dopiero w połowie XX wieku i od tego czasu praktycznie się nie zmieniała. Modnym trendom ulegała tylko jej obszerność, oraz – oczywiście – kołnierzyki. Wcześniej, w pierwszej połowie XIX wieku, potrafiły one przybierać formy najbardziej różnorodne: od wysokich, sztywnych, z końcami zachodzącymi wysoko na policzki, aż do dużych, miękkich, szeroko wykładanych.

Współcześnie stosowane koszule mają w przeważającej większości kołnierzyki wykładane (ang. Turndown Collar), z dwoma wyjątkami dość rzadko występującymi. Te wyjątki to koszule z kołnierzykiem łamanym, zwanym też frakowym (ang. Wing Collar, Wingtip Collar) – będące źródłem częstych nieporozumień, o czym dalej – oraz, na przeciwnym krańcu skali formalności, koszule ze stójką, czyli praktycznie… bez kołnierzyka (ang. Band Collar). Gdy na początku XX wieku do eleganckich stylizacji obowiązywały kołnierzyki odpinane, to bazą do nich były właśnie koszule ze stójką.

Zanim przejdę do przeglądu współczesnych koszulowych kołnierzyków wypada jeszcze wyjaśnić, dlaczego w tytule wpisu przywołałem kołnierzyk cesarski (ang. Imperial Collar), skoro całkowicie wyszedł on z użycia. Otóż niecałkowicie 🙂 Kołnierzyk cesarski jest dziś stosowany – choć bardzo rzadko – do fraka. Podobnie rzadko jest stosowany kołnierzyk motylkowy (ang. Butterfly Collar). Przy okazji wspomnę jeszcze, że prekursorem dzisiejszych kołnierzyków wykładanych był kołnierzyk HRH wymyślony dla księcia Walii Alberta Edwarda, późniejszego króla Edwarda VII – stąd jego nazwa, która jest akronimem tytułu His Royal Highness czyli Jego Królewska Wysokość (gdy w roku 1901 Edward został królem, jego tytuł zmienił się na: His Royal Majesty czyli Jego Królewska Mość). Kołnierzyk HRH był mniej formalny od cesarskiego i wychodził naprzeciw potrzebom Edwarda, który lubował się w ubiorach mniej formalnych, np. uszytych z kraciastego tweedu.

Poszczególne typy kołnierzyków różnią się od siebie budową, ale te różnice mogą być niewielkie. O ile nie sposób pomylić ze sobą kołnierzyka frakowego z kołnierzykiem na guziczki lub kentem, o tyle różnice pomiędzy włoskim a półwłoskim są dość umowne: chodzi wyłącznie o kąt rozchylenia krawędzi wyłogów. W mojej klasyfikacji wyróżniłem 9 typów kołnierzyków obecnie najczęściej spotykanych, trzeba jednak pamiętać, że można się spotkać z inną klasyfikacją oraz z innym nazewnictwem. Żeby nie było nieporozumień podaję zarówno nazwy polskojęzyczne, jak i anglojęzyczne. Czasami ten sam typ kołnierzyka miewa różne nazwy, co starałem się uwzględnić. Wszystkim typom przypisałem nazwy polskojęzyczne i podałem je na pierwszym miejscu, ale mam świadomość, że prawie nikt nie mówi dziś: kołnierzyk ze ściągaczem, za to prawie wszyscy mówią: Tab Collar. Podobnie rzecz się ma z kołnierzykiem ze szpilką, który jest powszechnie nazywany: Pin Collar. Ale idę o zakład, że mało kto słyszał nazwę: Eyelet Collar.

Jeszcze do niedawna najpopularniejszy w Polsce typ kołnierzyka, obecnie wypierany przez półwłoski. Charakteryzuje się wyłogami wąsko rozstawionymi, co zwiększa prawdopodobieństwo, że nie skryją się – jak powinny – pod klapami marynarki. Wybierając kołnierzyk kent należy zatem zwracać uwagę, żeby wyłogi miały odpowiednią szerokość. Zwykle idzie to w parze z wysoką stójką. Kołnierzyk kent o wąskich wyłogach, wygląda bardzo źle w zestawieniu z krawatem i marynarką.

Kent (podobnie jak kolejne w zestawieniu: półwłoski i włoski) należy do kołnierzyków o dużym stopniu formalności. Nadaje się do wszystkich garniturów – zarówno dziennych, jak i wieczorowych – oraz do smokingu. Dobrze wygląda z krawatem i muszką, ale sprawdza się też w stylizacjach każualowych.

Walczy z kentem o palmę pierwszeństwa wśród polskich mężczyzn i chyba jest skazany na wygraną. Tylko nieco większy kąt rozwarcia wyłogów niż w kencie, a efekt bardzo widoczny i spektakularny. Jego zaletą jest m.in. to, że wyłogi prawie zawsze skrywają się pod klapami marynarki, co wygląda bardzo dobrze – oczywiście wtedy, gdy pod szyją jest zawiązany krawat.

Biała koszula z kołnierzykiem półwłoskim jest szczególnie godna polecenia do ciemnych wieczorowych garniturów. Także do smokingu, ale wtedy nie może mieć odkrytej listwy guzikowej, lecz krytą plisę lub guziki jubilerskie. Ten typ kołnierzyka dobrze się sprawdza zarówno z krawatem jak i z muszką.

O ile wiem tego typu kołnierzyki nazywa się włoskimi jedynie w Polsce i… we Francji. Ale przywołanie w nazwie Włoch, wcale nie jest pozbawione sensu. Ten typ kołnierzyka jest w Italii wszechobecny. Spośród wszystkich Włochów znanych w świecie mody, chyba tylko Brunello Cucinelli zwykł nosić koszule z kołnierzykiem kent. Czasami można się spotkać z podziałem kołnierzyków włoskich na Cutaway i Extreme Cutaway, co już na polski przełożyć się nie da (ekstremalnie włoskie?). A właśnie takie Extreme Cutaway można spotkać na Pitti Uomo.

W Polsce kołnierzyki włoskie nie należą do popularnych. Być może powodem jest fakt, że gdy na takim kołnierzyku zawiąże się krawat, to pomiędzy wyłogami widać nie tylko węzeł, ale także paski wychodzące z obu stron węzła i wchodzące pod wyłogi. Okazuje się, że wiele osób uważa to za błąd. Gdy kupuje się koszulę z kołnierzykiem włoskim, to trzeba mieć na uwadze, że nie najlepiej sprawdza się on w parze z muszką. Ale poza tym jest bardzo stylowy i jest sygnałem dla otoczenia, że noszący go mężczyzna nie jest przeciętnym konsumentem produktów firm odzieżowych, lecz ma własny styl i klasę. Poniżej załączam zdjęcie z dwójką moich przyjaciół: Franco i Gui. Franco (z lewej), który jest Włochem, zwykł nosić koszule z kołnierzykiem włoskim.

Jak sugeruje nazwa, taki kołnierzyk jest właściwy do fraka, zatem powinniśmy go widywać głównie w towarzystwie białej muszki. Przeważnie jednak widujemy go w towarzystwie muszki czarnej, co nie jest jednak błędem, gdyż kołnierzyk łamany ma też zastosowanie w koszuli smokingowej. Taka koszula powinna mieć krytą plisę lub być przystosowana do guzików jubilerskich. Tymczasem w handlu można czasami spotkać koszule z kołnierzykiem łamanym i odkrytą listwą guzikową. To oczywiście nieporozumienie, ale trzeba wiedzieć, że z koszulami z kołnierzykiem frakowym wiąże się też wiele innych nieporozumień.

Najbardziej typowym przykładem nieporozumienia związanego z koszulami z kołnierzykiem łamanym, jest ich stosowanie do zwykłego garnituru. Przyjęło się u nas błędne przekonanie, że koszula z takim kołnierzykiem to „koszula do muchy”. Zatem jeśli zakłada się muszkę, to koniecznie trzeba zastosować koszulę z kołnierzykiem frakowym. Ten błąd jest dość powszechny, ale najczęściej popełniają go młodzi adepci klasycznej elegancji na studniówkach oraz na… ślubach. Muszę tu dodać, że na przełomie XIX i XX wieku nosiło się koszule z łamanym kołnierzykiem do garnituru, ale wyłącznie z krawatem a nie z muszką. Ten zwyczaj zanikł i dzisiejsze wskrzeszanie go w wersji z muszką, nie jest właściwe.

Kołnierzyki na guziczki należą do mało formalnych, dlatego koszule w nie wyposażone nie znajdują zastosowania do stylizacji wieczorowych, a tym bardziej formalnych. Także dyskusyjne jest zastosowanie ich w stylizacjach biznesowych. Natomiast mają bardzo szerokie możliwości zastosowania w stylizacjach każualowych i pół-sportowych. Do dziennych garniturów i zestawów koordynowanych są wręcz idealne, dodając do nich nutkę luzu i specyficznego stylu.

Czytelnicy często zadają mi pytanie czy guziczki przy kołnierzyku mogą być odpięte. Ja uważam, że nie – a wręcz wydaje mi się to zabiegiem pretensjonalnym. Ale nie ma w tym względzie jakichś niewzruszonych zasad i często można zaobserwować (szczególnie we Włoszech) noszenie takich koszul z krawatem i odpiętymi guziczkami. Po prostu sprezzatura, która jednak w tym przypadku, do mnie nie przemawia. Koszule z kołnierzykiem Button Down szczególnie dobrze wyglądają w zestawach koordynowanych, zaś idealnym dla nich partnerem są knity, krawaty wełniane lub z grenadyny. Zdecydowanie mniej pasują gładkie krawaty jedwabne, co jednak nie znaczy, że są zabronione.

Kołnierzyki Pin Collar sytuują się pod względem formalności powyżej Button Down, ale poniżej półwłoskich czy kentów. Jednak nie będzie dużym błędem jeśli koszulę z takim kołnierzykiem zastosuje się do stylizacji wieczorowej. Oczywiście pod warunkiem, że będzie biała. Kołnierzyki ze szpilką oraz ich odmiany z ozdobną agrafką, są bardzo stylowe i bezsprzecznie przyciągają uwagę postronnych obserwatorów swoją wyraźną odmiennością. Takie kołnierzyki dość często spotyka się w koszulach Winchester (kolorowa koszula, biały kołnierzyk i mankiety), co jeszcze dodatkowo podnosi ich niezwykłość.

Ściągnięcie wyłogów kołnierzyka szpilką lub agrafką, pozwala wyeksponować węzeł krawata, który zostaje nieco wypchnięty do przodu. Zakładając taką koszulę trzeba więc zadbać o odpowiedni węzeł. Najlepiej w tej sytuacji sprawdzają się węzły wydłużone, takie jak: four-in-hand, albert, victoria. Warto zwrócić uwagę, że choć kołnierzyk ze szpilką/agrafką nie musi być biały, to jednak bardzo rzadko spotyka się koszule kolorowe lub we wzory, które byłyby wyposażone w takie kołnierzyki. Ale koszule takie istnieją i bardzo dobrze się prezentują.

Koszule z kołnierzykiem ze ściągaczem należą do bardzo intrygujących, choć ciągle są u nas mało popularne. I to mimo, że w ostatnich latach ich popularność wzrosła za prawą Daniela Craiga jako Jamesa Bonda, który miał je na sobie w kilku scenach Skyfall. Jeśli wierzyć zdjęciom z planu filmu Nie czas umierać, to za kilka miesięcy ponownie ujrzymy Bonda w koszuli Tab Collar. Więc pewnie zapanuje na nie moda, czemu należy przyklasnąć. Jeśli ktoś jeszcze nie ma takiej koszuli, to czas, żeby się w nią zaopatrzyć.

Koszula Tab Collar jest nieco mniej formalna od koszul z kołnierzykami kent, półwłoskim i włoskim, dlatego nadaje się głównie do garniturów dziennych i zestawów koordynowanych. Obok koszuli Pin Collar należy do tych koszul, które nadają się do noszenia wyłącznie z krawatem. Oczywiście da się ją nosić bez krawata, ale wygląda wtedy trochę bezsensownie.

Spośród wszystkich wymienionych typów kołnierzyków eleganckich męskich koszul, kołnierzyk klubowy jest zdecydowanie najmniej popularny. Można powiedzieć, że koszula z takim kołnierzykiem to koszula dla koneserów i dandysów; ludzi obeznanych z kanonami męskiej elegancji i świadomych własnego stylu. Kołnierzyk klubowy często wieńczy koszule Winchester (jak na zdjęciu powyżej), często też występuje w wersji ze szpilką lub agrafką. I chyba właśnie ze szpilką prezentuje się najlepiej.

Cóż można napisać o kołnierzyku koszuli, która w zasadzie nie ma kołnierzyka? Krawata ani muszki zdecydowanie nie da się założyć, tak więc koszula ma charakter zdecydowanie każualowy. Ale nawet biorąc pod uwagę ten każualowy charakter, nie sposób nie zauważyć, że koszula jest po prostu nieładna. No i budzi skojarzenia z bielizną, czyli wracamy do źródeł.

Czy można ją nosić z marynarką? Oczywiście wszystko można, tylko czy będzie to wyglądać estetycznie? Moja odpowiedź jest przecząca, ale myślę, że jest wielu wielbicieli koszuli ze stójką. Do tego stopnia, że wymyślono… koszulę smokingową ze stójką 🙂 I z guzikami jubilerskimi 🙂

Na zakończenie wypada mi jeszcze odpowiedzieć na pytanie: czy wybierając typ kołnierzyka należy brać pod uwagę kształt twarzy? Tak, ale tylko w skrajnych przypadkach. Jeśli ktoś ma twarz owalną, bardzo mocno wydłużoną, to powinien unikać kołnierzyka kent o wąskim rozstawie wyłogów, zaś osoba o twarzy okrągłej, pucołowatej nie powinna stosować kołnierzyka włoskiego. Posiadacze twarzy trójkątnych i kwadratowych nie muszą sobie zaprzątać głowy tym problemem, gdyż wszystkie kołnierzyki będą dla nich odpowiednie.

Do stworzenia kolażu, który jest zdjęciem głównym wpisu posłużyły mi wzorcowe kołnierzyki włoskiej marki APPOSTA, która oferuje szycie koszul w systemie MTM. Zaś jako ilustracji poszczególnych typów, użyłem kołnierzyków koszul ze sklepów internetowych marek: Brooks Brothers, Charles Tyrwhitt, T.M.Lewin, Miler, Zack Roman, Capirari, Bytom, Poszetka, JoS.A.Bank, Eton.