Najsłynniejsze kapelusze filmowe – post scriptum

Mój niedawny wpis o najsłynniejszych kapeluszach filmowych wszech czasów odnotował bardzo dużą liczbę odsłon oraz wywołał żywe reakcje czytelników (głównie na Facebooku). Czytelnicy m.in. wymieniali filmowe postacie, które ich zdaniem, powinny się były znaleźć w moim zestawieniu, a jednak się nie znalazły. Dlatego postanowiłem wrócić do tematu i skorzystać z rad czytelników. A także uwzględnić niektóre moje typy, które we wspomnianym zestawieniu się nie znalazły ze względu na jego obszerność.

Ale jest jeszcze jeden powód tego, że wracam do tematu kapeluszy filmowych. Otóż wkrótce po publikacji poprzedniego wpisu miała miejsce premiera filmu Christophera Nolana: Oppenheimer, w którym kapelusz odegrał bardzo istotną rolę w kreowaniu wizerunku tytułowego bohatera. A poza tym stał się przedmiotem różnych publikacji, analiz i dociekań, gdyż jest kapeluszem bardzo nietypowym. Nic zatem dziwnego, że na zdjęcie główne wpisu wybrałem właśnie kadr z filmu Nolana, o którym zapewne usłyszymy jeszcze nie raz w przyszłości, np. przy okazji nominacji do Złotych Globów, Oscarów i innych nagród. Dodam jeszcze, że kapelusz Oppenheimera – który nazwałem hybrydowym – nie jest jedynym nietypowym kapeluszem w tym zestawieniu. No bo czy ktoś słyszał wcześniej o westernowym cylindrze albo o kapeluszu kubełkowym?

Zanim przejdę do omawiania kapeluszy muszę jeszcze wytłumaczyć się z pewnej niekonsekwencji. Mianowicie w śródtytułach wpisu wymieniam poszczególne kapelusze przypisując do nich: raz nazwiska filmowych bohaterów (np. wspomnianego Roberta Oppenheimera), a raz nazwiska aktorów odtwarzających główne role (np. Clinta Eastwooda). To oczywiście nie jest przypadek tylko świadomy wybór. Bo czasami z filmem na trwałe związane jest nazwisko jego bohatera (które niekiedy pojawia się w tytule), a czasami nazwisko bohatera umyka, a w pamięci pozostaje nazwisko odtwórcy głównej roli. Doskonałym przykładem tego drugiego przypadku jest film Niesamowity jeździec; większość osób kojarzy go z Clintem Eastwoodem (który był także jego reżyserem) a mało kto pamięta, że postać, którą aktor odtwarzał nie miała nawet nazwiska i była nazywana Kaznodzieją.

Christopher Nolan – reżyser filmu Oppenheimer – postanowił uczynić z kapelusza, najważniejszy element wizerunku tytułowej postaci. Nic w tym dziwnego, gdyż prawdziwy Robert Oppenheimer ponoć niemal nie rozstawał się z tym nakryciem głowy. Ale reżyser poszedł jeszcze o krok dalej w dążeniu do przykucia uwagi widza do kapelusza swojego bohatera, mianowicie pozbawił kapeluszy wszystkich innych mężczyzn występujących w filmie. A to jest już zafałszowaniem rzeczywistości lat czterdziestych ubiegłego wieku, bowiem w owym czasie wszyscy mężczyźni nosili kapelusze. Takie jest jednak prawo reżysera, w końcu Oppenheimer nie jest filmem dokumentalnym.

Ale kapelusz filmowego Oppenheimera stał się bardzo słynny z jeszcze jednego powodu. Otóż – jak twierdziła w licznych wywiadach Ellen Mirojnick, odpowiedzialna za kostiumy w filmie – zdobycie kapelusza identycznego z tym jaki nosił rzeczywisty Oppenheimer, okazało się bardzo trudne. Był to bowiem kapelusz nietypowy, wymykający się kapeluszowym standardom. W końcu znaleziono kapelusznika, który – bazując na zdjęciach słynnego twórcy bomby atomowej – wykonał odpowiednie nakrycie głowy.

Problem z kapeluszem Oppenheimera polega na tym, że jest to kapelusz hybrydowy, który łączy cechy charakterystyczne modeli zwanych pork pie i fedora: korona jest wzięta z modelu pork pie, zaś rondo – z modelu fedora. Różnice w budowie obu typów kapeluszy widać na infografice poniżej. Trzeba też pamiętać o tym, że forma kapelusza nieco się zmienia w trakcie długotrwałego użytkowania; tworzą się różne fałdy i zagniecenia, które nie występują w nowym kapeluszu. Cillian Murphy – odtwórca roli Oppenheimera w filmie Nolana – miał na głowie kapelusz jedynie w trakcie kręcenia poszczególnych scen a nie nosił go całymi miesiącami. Stąd kolejne wyzwanie dla kostiumografa, z którym Ellen Mirojnick poradziła sobie zresztą bardzo dobrze. Różne kapelusze, które występują w różnych scenach wyglądają tak, jakby miały różny stopień zużycia (np. zagniecenia w przedniej części korony).

Nasuwa się oczywiście pytanie: skoro kapelusz jest tak nietypowy, to jakim sposobem w jego posiadanie wszedł rzeczywisty Robert Oppenheimer? Jest wielce prawdopodobne, że słynny fizyk sam uformował swój kapelusz i albo czerpał inspiracje z wymienionych modeli, albo swobodnie przy tym fantazjował i tak mu po prostu wyszło. Ale czy samodzielne kształtowanie kapelusza jest w ogóle możliwe? Dzisiaj – raczej nie, gdyż kupuje się kapelusze gotowe w określonym fasonie. Ale w okresie największej świetności kapeluszy, na porządku dziennym było kupowanie kapeluszy nieuformowanych i albo ich samodzielne kształtowanie, albo zlecanie tej czynności sprzedawcy, na podstawie przekazanych wskazówek i oczekiwań. Muszę tu wyjaśnić, że filc kapeluszowy poddany działaniu gorącej pary wodnej (np. nad czajnikiem) staje się miękki i można go wtedy rozciągać, ściskać, wyginać, załamywać – jednym słowem nadawać mu pożądany kształt. Ten kształt utrzymuje się na stałe po ostudzeniu filcu do temperatury pokojowej i wyschnięciu.

Po opublikowaniu pierwszego wpisu o najsłynniejszych kapeluszach, wiele czytelniczek i czytelników wytykało mi brak w nim kultowego kapelusza Michaela Dundee’ego z filmów: Krokodyl Dundee w reżyserii Petera Faimana, z roku 1986 i o dwa lata późniejszego; Krokodyl Dundee II w reżyserii Johna Cornella. W obu filmach w rolę tytułowego bohatera wcielał się Paul Hogan.

Przyznaję się, że przegapiłem kapelusz Krokodyla, co teraz mam okazję nadrobić. Typ kapelusza to gambler, który charakteryzuje się prostą koroną ukształtowaną podobnie jak w kapeluszu pork pie (ale nieco wyższą i czasami z wklęsłościami typowymi dla fedory) i dość szerokim rondem wywiniętym do góry po bokach i opuszczonym w dół z przodu i z tyłu. Dzięki wywinięciu boków do góry, rondo gamblera przypomina rondo kapelusza kowbojskiego choć na ogół jest od niego węższe. Tym niemniej zdarza się, że gambler bywa nazywany kapeluszem kowbojskim a czasami też kapeluszem australijskim lub akubrą. Ta ostatnia nazwa jest błędna bowiem Akubra to nazwa najsłynniejszej australijskiej firmy produkującej kapelusze, w tym oczywiście gamblery. Czyli nazywanie gamblera akubrą to taki sam błąd jak nazywanie fedory – borsalino. Co zresztą dziś już się właściwie nie zdarza, ale w drugiej połowie XX wieku było nagminne.

Na infografice poniżej widzimy kapelusz kowbojski i gambler marki Akubra.

Kapelusz Krokodyla jest bardzo charakterystyczny bowiem ma zdobinę ze skóry – jakżeby inaczej – krokodyla, która jest dodatkowo udekorowana zębami. Nie muszę chyba dodawać do jakiego zwierzęcia należały te zęby. Korona kapelusza ma długie ukośne rozcięcie, zacerowane w sposób bardzo niestaranny, żeby nie powiedzieć: niechlujny. Rzecz jasna odpowiedni kapelusz (kapelusze?) na potrzeby filmu wykonała firma Akubra.

Bohater klasycznego westernu – samotnie walczący z bandą oprychów – z cylindrem na głowie? Brzmi to trochę groteskowo, ale w rzeczywistości nie jest niczym nadzwyczajnym. Bowiem cylinder noszony przez Clinta Eastwooda w filmie Niesamowity jeździec (Pale Rider z roku 1985, w reżyserii Clinta Eastwooda) nie jest formalnym cylindrem jaki nosi się do fraka czy żakietu. Zresztą jego anglojęzyczna nazwa: western top hat – mówi sama za siebie. Cylinder westernowy różni się od formalnego tym, że ma niższą koronę i miękkie, dość szerokie rondo. Rondo – wzorem kapelusza kowbojskiego – ma boki wywinięte do góry – ale w mniejszym stopniu niż ma to miejsce w kapeluszu kowbojskim.

Cylinder – nawet w wersji westernowej – raczej  trudno uznać za nakrycie głowy typowe dla tego gatunku filmowego. Ale w Niesamowitym jeźdźcu doskonale wpisuje się w mroczny klimat filmu i pasuje do postaci wykreowanej przez Clinta Eastwooda – tajemniczego, małomównego przybysza znikąd o ponadprzeciętnych – niemalże nadprzyrodzonych – zdolnościach. Przybysz – jak to w westernach bywa – samotnie rozprawia się z groźną bandą i przywraca porządek w osadzie poszukiwaczy złota. Film ma wiele odniesień biblijnych a sam tytuł jest nawiązaniem do czwartego jeźdźca Apokalipsy Św. Jana: I widziałem, a oto koń płowy [ang.: pale], a tego, który siedział na nim, imię było Śmierć, a Otchłań mu towarzyszyła.

Głównym bohaterem bardzo głośnego w swoim czasie filmu Francuski łącznik (The French Connection z roku 1971, w reżyserii Williama Friedkina) jest Jimmy „Popeye” Doyle (w tej roli: Gene Hackman) – nowojorski policjant z wydziału narkotykowego. Nie jest to jednak przeciętny policjant jakich wielu – jest bardzo oddany swojej pracy, zawzięty, obdarzony niezwykłą intuicją połączoną z inteligencją i ma też dostatecznie dużo odwagi, by działać na granicy prawa. Taka postać nie mogła rzecz jasna nie mieć czegoś wyróżniającego w wyglądzie. Tym czymś stał się nietypowy i rzadko spotykany model kapelusza o nazwie pork pie.

Pork pie ma niską, walcowatą koronę i wąskie rondo, na całym obwodzie wywinięte do góry. Moim zdaniem nie grzeszy urodą, ale to jest oczywiście rzecz gustu. W Polsce ten model nigdy nie cieszył się większym zainteresowaniem tym niemniej spotkałem się z polskojęzyczną nazwą: kapelusz teleskopowy. Chyba równie słaba jak sam model.

Homburg to jeden z najelegantszych modeli kapelusza, który formalnością ustępuje tylko cylindrowi. Nic zatem dziwnego, że stał się podstawowym nakryciem głowy wyrafinowanego eleganta i dandysa, jakim był Herkules Poirot (poza homburgami Poirot nosił też czasami meloniki). Herkules Poirot – postać stworzona przez Agatę Christie, która pojawia się w ponad 30 powieściach pisarki – to genialny detektyw, który najtrudniejsze zagadki kryminalne rozwiązuje drogą dedukcji. Jego kluczem do sukcesu jest poznanie psychologii zbrodni. Powieści Agaty Christie to niemal gotowe scenariusze filmowe dlatego stały się kanwą wielu filmów i seriali a w postać Poirota wcielało się wielu znanych aktorów (m.in. Petr Ustinov, Kenneth Branagh, John Malkovich). Bez wątpienia największą sławę zyskał David Suchet, który wystąpił w serialu składającym się z 70 odcinków podzielonych na 13 sezonów, realizowanych w latach 1989 – 2013. Tytuł serialu: Poirot.

Homburg charakteryzuje się dość wysoką koroną z głęboką bruzdą biegnącą przez jej środek i niebyt szerokim, sztywnym rondem wywiniętym do góry i wykończonym lamówką. Sztywne rondo narzuca bardzo elegancki sposób „obsługi” kapelusza: uchyla się go (a także zakłada i zdejmuje) chwytając za rondo.

Gang Olsena to tytuł serii komedii kryminalnych w reżyserii Erika Ballinga (ostatni, czternasty film reżyserowali Tom Hedegaard i Morten Arnfred), realizowanych w latach 1968 – 1998. Przy czym pomiędzy trzynastym a czternastym filmem miała miejsce 17-letnia przerwa. Każdy film opowiada historię jakiegoś gangsterskiego skoku na podstawie genialnego i drobiazgowego planu opracowanego przez Egona Olsena – szefa grupy. Plan okazuje się jednak niezupełnie genialny i trójka sympatycznych bohaterów pakuje się w poważne kłopoty. W role gangsterów wcielali się: Ove Sprogøe, Morten Grunwald i Poul Bundgaard.

Nieodłącznymi elementami wizerunku Olsena – z którymi się właściwie nie rozstawał – były: cygaro i szary melonik. Melonik (ang. bowler) charakteryzuje się kopulastą koroną i niezbyt szerokim, sztywnym rondem. Rondo jest wykończone lamówką i wywinięte do góry ale to wywinięcie nie jest równomierne na całym obwodzie (jak w homburgu); z boków jest wyraźnie większe niż z przodu i z tyłu. Typowym kolorem melonika jest czerń, ale bywają też meloniki w innych kolorach, czego przykładem nakrycie głowy Egona Olsena.

Premiera pierwszego filmu z serii Różowej pantery  miała miejsce w roku 1963, zatem równo 60 lat temu. Mimo to postać gapowatego inspektora Clouseau – który ciągle pakuje się w jakieś tarapaty – jest nadal żywa w masowej wyobraźni. Trzeba wiedzieć, że film wyreżyserowany przez Blake’a Edwardsa był wielkim sukcesem kasowym. Widzowie docenili ciekawie opowiedzianą historię z mnóstwem zabawnych gagów, doborową obsadę (Peter Sellers, David Niven, Robert Wagner, Claudia Cardinale i in.), chwytliwy motyw muzyczny i efektowną, animowaną czołówkę. Nic dziwnego, że film dał początek serii 11 filmów, z których w sześciu główną rolę zagrał Peter Sellers, a w pozostałych różni aktorzy, m.in. Roger Moore czy Steve Martin.

Kreacja Petera Sellersa w roli inspektora Clouseau nieodmiennie kojarzy się z gabardynowym trenczem i tweedowym kapeluszem kubełkowym, Ciekawe, że niemal identyczny kapelusz, producenci włożyli na głowę Seana Connery’ego, wcielającego się w rolę ojca Indiany Jonesa w filmie Indiana Jones i ostatnia krucjata (1989). Kapelusz kubełkowy (ang. bucket hat) charakteryzuje się wąskim rondem mocno wygiętym do dołu i kubełkową koroną. Może być wykonany technologią typową dla kapeluszy – czyli kształtowany na gorąco z półproduktu zwanego stożkiem filcowym, ale częściej jest po prostu szyty z tkaniny bawełnianej lub lnianej (wersja wiosenno-letnia) lub tweedowej (wersja jesienno-zimowa). Wersja wiosenno-letnia czasami występuje pod nazwami: kapelusz wędkarski lub kapelusz przeciwsłoneczny.